Breytingar á greiðslukerfum

Orsök heimskreppunnar sem nú gengur yfir er hvorki flókin né torskiljanleg, ástæðan er léleg áhættustýring. Í stuttu máli eiga vextir lána að vera í beinu hlutfalli við áhættuna á að lánin fáist ekki endurgreidd. Því miður var áhættustýringu íslenskra banka ábótavant.

Í langflestum löndum heims telst eðlilegt að ríkisvaldið sjái um að í landinu sé virkt greiðslukerfi, fyrir 20 árum var þetta tryggt með útgáfu peningaseðla en undanfarin 15 ár hafa rafrænar færslur orðið nánast einráðar á Íslandi.

Í raun má segja að greiðslukerfið hafi einkavæðst, því miður þýddi þetta að þegar bankarnir féllu hafði ríkið enga aðra kosti en að taka þá yfir því að öðrum kosti hefði greiðslukerfið stöðvast.

Til að hindra að svona lagað geti gerst aftur væri kannski ráð að ríkið myndi íhuga að skilja greiðslumiðlun og greiðslukerfin frá bankastarfseminni?

Ef ríkið tekur við greiðslumiðluninni mætti jafnframt breyta skattheimtu, færslur í greiðslukerfinu yrði ávalt að flokka og væri skattur innheimtur sjálfkrafa af færslunni. Þetta mætti gera fyrir tekjuskatt, virðisauka og fjármagnstekjuskatt.

Þó heimskreppan hafi byrjað hjá bönkunum hefur hún hrundið af stað stærra vandamáli sem er lánastarfsemi og áhættustýring venjulegra fyrirtækja. Í fyrirtækjaviðskiptum tíðkast að versla í reikning, þá lánar söluaðili kaupanda í skamman tíma, áhættustýring þessara lána lítil sem engin.

Um leið og lánsfjármagn frá bönkunum þurrkaðist upp hættu fyrirtækin að lána, neituðu að afgreiða vörur fyrr en reikningurinn væri greiddur. Þá kom upp sú undarlega staða að öll fyrirtækin skulduðu hvor öðru og öll þeirra neituðu að afgreiða vörur nema fá borgað. Þessi pattastaða leiðir svo af sér frekari samdrátt og gjaldþrot fyrirtækja.

Erlendar ríkisstjórnir dæla nú gríðarlegum upphæðum í hagkerfi sín til að reyna að leysa úr þessu vandamáli og fá vörur/peninga til að flæða aftur en árangurinn lætur á sér standa.

Þetta mætti leysa með einfaldri aðgerð, banna lánastarfsemi fyrirtækja án bankaleyfis. Ég er ekki að tala um að banna reikningsviðskipti, einfaldlega að beina þeim í gegnum bankana. Þetta myndi tryggja að lán þessi fengju eðlilegt áhættumat og að fyrirtæki gætu áfram átt viðskipti gegn staðgreiðslu þegar fjármagnsmarkaðir þorna upp.

Gaman væri að fá álit hagfræðings á þessum þremur aðgerðum:

1. Ríkið tekur yfir greiðslukerfin

2. Skattur innheimtist sjálfkrafa í greiðslukerfinu

3. Fyrirtækjum öðrum en bönkum og tryggingafélögum bannað að stunda lánastarfsemi.